مقیاس در نقشه برداری، آنچه باید بدانید

مقیاس به معنای مقایسه کردن است. به انگلیسی Scale نامیده و در نقشه ها به اختصار Sc عنوان می شود. در واقع مقیاس میزان کوچک نمایی زمین بر روی نقشه است. در ساده ترین تعریف از مقیاس نقشه، به نسبت فاصله دو نقطه بر روی نقشه و فاصله افقی همان نقاط بر روی سطح زمین واقعی، مقیاس نقشه می گویند.

یعنی به عنوان مثال به نسبت طول xy بر روی نقشه به طول افقی XY بر روی زمین واقعی، مقیاس نقشه گویند. از این رو می توان فاصله ها را از طریق نسبت ها محاسبه کرد.

هیچ نقشه ای بدون مقیاس معتبر نیست و در واقع مقیاس جزو مولفه های اصلی یک نقشه است که با استفاده از آن می توان طرح یا ترسیمات را روی زمین اجرا کرد. عکس های هوایی نیز مستثنی از این قاعده نیستند و باید مقیاس داشته باشند.

فرمول مقیاس به شرح زیر است:

 نقشه مقیاس=(نقشه روی بر فاصله اختلاف)/(زمین روی بر فاصله اختلاف)

می توان گفت هر چه مقیاس کوچکتر باشد، دقت کمتر است و جزئیات کمتری از از زمین بر روی نقشه نمایش داده می شود. نقشه فاصله بیشتری از زمین دارد و مساحت بزرگتری از سطح نمایش داده می شود.

ولی هر چه مقیاس بزرگتر باشد، دقت بیشتر است و جزئیات بیشتری از زمین نمایش داده می شود. نقشه فاصله کمتری از زمین دارد و مساحت کمتری از سطح زمین قابل مشاهده است.

مقیاس عددی یا Representative Fraction که به اختصار RF نامیده می شود و به صورت 1:N (به عنوان مثال 1:200) یا کسری نمایش داده می شود. N نمایانگر فاصله واقعی بر روی زمین است. مقیاس عددی برای بیان فاصله های افقی نسبت به فاصله های واقعی در زمین به کار می رود. این مقیاس نشان دهنده نسبت یک طول بین نقشه و زمین ترسیم شده است.

به عنوان مثال مقیاس 1:500 به این معنی است که خط افقی 1 سانتی متری بر روی نقشه برابر 500 سانتی متر بر روی زمین است. قابل ذکر است که این مقیاس واحد معینی ندارد مگر اینکه در نقشه ذکر شده باشد و در این مثال به صورت انتخابی واحد سانتی متر عنوان شده است.

به صورت کلی کار کردن با این مقیاس و نحوه محاسبه آن راحت استضمن اینکه کاربردی جهانی دارد.

مقیاس توصیفی نسبت طول خط بر روی نقشه را به طول خط افقی بر روی زمین را به صورت جمله کوتاه و به صورت زبان گفتاری بیان می کند. به عنوان مثال مقیاس 1:1000 به این شکل در مقیاس توصیفی بیان می شود که “یک متر ترسیمی ر روی نقشه برابر با یک کیلومتر روی زمین است.”

این مقیاس به صورت پاره خط در زیر نقشه رسم می شود که از چپ به راست درجه بندی می شود. هر قسمت به عنوان یک واحد است. در یک تعریف کلی می توان گفت مقیاس ترسیمی مقیاسی است که میزان فاصله واقعی تا فاصله ترسیمی روی نقشه را به صورت تصویری همراه با درجه نمایش می دهد.

درحقیقت مقیاس ترسیمی یک مکمل برای مقیاس های عددی و مقیاس های توصیفی در نقشه های مختلف است.

برای به دست آوردن مقیاس باید مقدار طول بر روی زمین و مقدار همان طول بر روی نقشه را داشته باشیم. همینطور باید واحد طول خط مورد نظر بر روی زمین و واحد همان طول بر روی نقشه یکی باشند. ابتدا باید این واحدها را یکی کنیم یعنی اندازه واقعی طول بر روی زمین را به سانتی متر تبدیل کنیم.

سپس با تقسیم کردن عدد طول حقیقی به طول خط روی نقشه مقیاس به دست می آید.

به عنوان مثال اگر فاصله دو نقطه روی زمین 6 کیلومتر باشد و همین طول بر روی نقشه 3 سانتی متر باشد مقیاس به صورت زیر به دست می آید:

6×1000=6000 m

6000×100=600000 cm

600000÷2=200000

در نتیجه مقیاس این نقشه برابر است با 1:200000

برای تبدیل اندازه واقعی به مقیاس مدنظر، به عنوان مثال مقیاس 1:500 به ازای هر 500 واحد(به عنوان مثال سانتی متر) روی زمین یک واحد(سانتی متر) روی کاغذ ترسیم می شود.

بالعکس برای تبدیل مقیاس نقشه ترسیم شده به اندازه واقعی روی زمین، کافی است اندازه مورد نظر روی نقشه را در مقیاس نقشه ضرب کنیم.

به عنوان مثال اگر طول خط روی نقشه 10 و مقیاس نقشه 1:500 باشد، اندازه این طول روی زمین برابر است با 10×500=5000 cm که معادل 50 متر است.

برای تبدیل یک مقیاس به مقیاس دیگر، با استفاده از رابطه زیر ضریب تبدیلی به دست می آید که با استفاده از آن می توان اندازه ها را با استفاده از مقیاس جدید به دست آورد.

ضریب تبدیل= مخرج مقیاس نقشه جدید ÷ مخرج مقیاس نقشه موجود

به عنوان مثال اگر مقیاس نقشه موجود 1:200 باشد و مقیاس نقشه جدید 1:400، برای تبدیل مقیاس نقشه قبلی به نقشه جدید، با توجه به مقداری که از رابطه بالا برای ضریب تبدیل به دست می آید، باید تمام اندازه های نقشه قبلی را تقسیم بر 2 کنیم.